De uitzondering die de regel bevestigt

Uw en onze captain heeft ons gevraagd een stukje te wijden aan de uitdrukking "de uitzondering die de regel bevestigt".

Welnu, dat doen wij graag en bij dezen.

Omdat wij van nature nogal lui zijn, vertellen wij u gewoon wat Hans van Maanen erover zegt in zijn 'Kleine encyclopedie van misvattingen':

"De uitzondering bevestigt de regel. Een vermoeiende misvatting en een onlogische redenering. Als een uitzondering al iets doet, is het de regel ontkrachten.
De oorspronkelijke Latijnse uitdrukking is exceptio probat regulam, waarin het werkwoord probare figureert: 'beproeven, toetsen', bekend van het 'probate middel'. Bedoeld werd dus waarschijnlijk dat de regel door een uitzonderlijk geval op de proef wordt gesteld. Anders gezegd: om een algemene regel te toetsen moet men op zoek gaan naar uitzonderingen in plaats van naar bevestigingen. Zowel in het dagelijks leven als in de wetenschap: het weerleggen van een theorie door een enkel tegenvoorbeeld is interessanter dan honderd voorbeelden die de theorie ondersteunen.
De filosoof Karl Popper bouwde daar aan het begin van de twintigste eeuw een hele wetenschapstheorie omheen (Logik der Forschung, Wenen 1934). Astrologen bedrijven geen wetenschap, zo zei hij, omdat ze niet bereid zijn vooraf eerlijk aan te geven wanneer zij hun theorie zullen opgeven voor een betere. Geen astroloog die uw karakter beschrijft zal tevoren zeggen: 'Als u vindt dat het niet klopt, geef ik de astrologie eraan en ga ik astronomie studeren'."

(Bron: Hans van Maanen, Kleine encyclopedie van misvattingen (ISBN 90-5352-173-9), Boom, vijfde, herziene druk, 1994)

Ons favoriete naslagwerk zegt:

"Exceptio probat (of firmat) regulam (lat.), de uitzondering bevestigt den regel, m. a. w. dat er maar zeldzaam (bij uitzondering) zoo iets gebeurt, is een bewijs, dat het tegenovergestelde regel is."

(Bron: T. H. de Beer & E. Laurillard, Woordenschat, 1899, 's-Gravenhage, Haagsche Boekhandel- en Uitgevers-Maatschappij; Herdruk, 1993, Hoevelaken, Verba, ISBN 90-72540-79-4)

Zo ziet u meteen hoe oud die misvatting al is.

23-06-2008 13.52 | Door: De Grote Vrager

Het reactieveld bij dit onderwerp is gesloten. Mocht u nog iets aan de discussie toe te voegen hebben, dan kunt u reageren via reacties@opinieleiders.nl of op het Opinieleidersforum.