Mensen horen bang te zijn voor eekhoorns

Nadat ik de film 'Grizzly Man' voor het eerst gezien had, schreef ik het stukje 'Berenlul', waarin ik de film omschreef als "Een merkwaardige film over een nog merkwaardiger persoon".

Ook schreef ik:

"Timothy Treadwell had het op zich genomen om middenin een 'National Park', waar de beren uitstekend beschermd waren, de beren te gaan beschermen tegen bedreigingen van buitenaf, die er dus niet waren. Een van de geïnterviewden dacht dat de beren hem zolang ongemoeid hadden gelaten omdat ze meenden dat er een steekje aan hem los was. Timothy's grote fout was dat hij de beren niet zag als de wilde beesten die zij waren, maar veeleer als vriendelijke mannen in berenpakken (misschien als vrouwen, maar die berenpakken zijn nogal zwaar, dus dat zal wel niet). Hij probeerde niet alleen dieren die niet bedreigd werden te beschermen tegen een nietbestaand gevaar, hij dacht nog dat hij vriendjes met ze was ook. Uit genoemde film van Werner Herzog (hm, die was toch van Fitzcarraldo en zelf volslagen geschift?) krijg je de indruk dat Timothy op een soort religieuze zoektocht naar zichzelf was."

Inmiddels heb ik genoemde film aangeschaft op DVD en nogmaals bekeken. Omdat ik hem wilde opnemen op mijn filmpagina moest ik gaan nadenken over de categorie waarin ik hem wilde gaan plaatsen. Aangezien hij herhaling verdraagt en ernstig te denken geeft, wordt het waarschijnlijk de categorie 'Goede films'.

Voordat ik tot plaatsing overging, wilde ik echter eerst eens zien wat anderen er van vonden en dat leverde een verrassing op: er zijn nogal wat mensen met een hekel aan deze film en er zijn er kennelijk ook aardig wat die denken dat het hier een nepdocumentaire betreft (ook wel 'mockumentary' genoemd), of dat althans aannamen toen de film voor het eerst werd uitgebracht. "Hm", dacht ik, "zou ik er dan met open ogen ingestonken zijn? Dat zou wel erg dom zijn."

Gelukkig bleek dat niet het geval. Vanuit het lemma 'Grizzly Man' in de Wikipedia kwam ik bij een aantal andere lemmata terecht en vandaar ook weer elders, zoals dat nu eenmaal gaat. En zo belandde ik bij 'Timothy Treadwell - Grizzly Man' van Charlie Russell, ook bekend als de Berenman van Kamtsjatka, ofwel de Bear Man of Kamchatka.

Het interessante aan Charlie Russell's stukje is, dat hij zowel iets tegen Timothy Treadwell als tegen Werner Herzog lijkt te hebben.

Charlie probeert in Kamchatka te bewijzen dat je niet alle beren per se dood hoeft te schieten, of zoiets, en is in dier voege te vergelijken met Treadwell. Charlie is echter niet zo geschift en als Treadwell was, en zegt dat zelf ook:

"Timothy has made my life difficult, both while he was alive and after he died. Before he was killed, he tried zealously to undermine my credibility. Some years ago I had offended him by writing in my book Grizzly Heart that he did not carry pepper spray nor use electric fencing around his tent to protect himself there. I did not say this was wrong, only that I did things differently. Of course in hindsight I was too easy on him. There seemed little doubt to me that camping on major bear tails in thick bush was putting him at the mercy of a possible transient bear that he would not have built any kind of trusting relationship with. He had told me that he occasionally encountered bears that scared him so I had asked the question – “why would you not take the precautions that we both knew would work?” He angrily told me that he was essentially a trespasser in their territory and therefore he did not want to hurt them in any way. In answer to this I confronted him with the possibility that his death could undo everything that he and others were trying to change in people’s attitude towards bears."

Charlie is nog even wezen controleren wat er precies gebeurd was en ziet zijn eigen gelijk bevestigd:

"Before it happened both of them (Timothy en zijn vriendin Amie Huguenard. A.K.) had talked and wrote about a bear who had given them every indication that he might be dangerous. As it had turned out either an electric fence and/or pepper spray would have saved them."

Vervolgens zegt Charlie zo ongeveer dat alle Alaskanen (inwoners van Alaska) moordlustige klootzakken zijn die niet snappen dat je geen beren moet jagen en dat ze Timothy's dood aangegrepen hebben om het negatieve beeld van de beer te versterken. Timothy's gewelddadige dood kwam als geroepen: "Hunters desperately needed Timothy’s blunder to put the danger back into bear encounters.." Het is toch wat. Dat Timothy zelf maar al te graag deed alsof hij vreselijk gevaarlijk bezig was (waar hij volgens bijvoorbeeld de parkwachters trouwens groot gelijk in had), valt, begrijpelijkerwijs, bij Charlie Russell volkomen verkeerd:

"Before our falling out, after getting back from our respective seasonal adventures, I spent a couple of hours on the phone comparing notes with Timothy. In many ways he was so strange that I could not relate to him. He would send me edited copies of some of his tapes, with explicit instructions not to let anyone else see them. These video windows into his work were very interesting and I was often amazed, but he aggravated me when he talked to his camera, telling his future audience over and over that what he did was very dangerous. That was when I would ask him, “If it was so dangerous why did he not increase his odds by putting an electric fence around his tent and carry pepper spray?”"

Zou die Charlie soms aandelen hebben in de schrikdraadfabriek? (Een flauwe grap, maar ik moest hem even maken. Sorry.) Waarom Timothy zo deed, weet Charlie wel:

"I am sure that Timothy did not intend to die the way he did. In talking this way he was obviously setting it up so that when he eventually put together his own movie about himself, he would look heroic for surviving."

Dat lijkt me een juiste conclusie. In de film Grizzly Man wordt, als ik mij goed herinner, minimaal één persoon aan het woord gelaten die uitlegt dat de beren waar Treadwell tussenzat ten eerste niet bedreigd werden en ten tweede geen Grizzlies (noch Grizzly's) waren, maar gewone bruine beren, die ook best gevaarlijk zijn, als je je verkeerd gedraagt.

Charlie Russell legt vervolgens uit wat het verschil is tussen hem en Timothy (afgezien dan van het grootste verschil: Timothy Treadwell is opgegeten door een beer en Charlie Russell niet). Net als Timothy vindt Charlie dat de beren niet zo gevaarlijk zijn als 'men' (vooral de grote boze jagers) zegt, maar Charlie is kennelijk niet helemaal gek en beseft wel dat er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan en dat je beter niet ongewapend kunt gaan vechten met een beer:

"I found that virtually all dangerous situations can be avoided by a few precautions. I have always understood that for the bears sake it was very important that I did not add to their problems by making a mistake myself that caused me to be hurt or killed. Three things that I found helpful.

1. It has never happened yet, but if I ever I find myself facing an angry bear, I will have pepper spray in hand. (Twice, with the use of it, I have saved one of my cubs from being killed by a male bear. These males were not angry, just hungry).
2. I always used electric fence to keep bears from messing with things that I did not want damaged.
3. I give a wide birth to any bear that show signs of not wanting me around."

Heb je hem weer met zijn "electric fence", maar goed, het verschil met Timothy is duidelijk.

Vervolgens gaat Charlie over op een aanval op Werner Herzog en Jewel Palovak, een ex-vriendin van Timothy:

"Werner Herzog has a long, established reputation for making movies about bizarre people. He fell upon a bonanza when he met with Jewel Palovak, Timothy’s ex girlfriend. She is President of Grizzly People, a non-prophet organization dedicated to protecting bears, studying them, and educating people and she was the beneficiary of all of Timothy’s recordings. Supposedly, without researching anything about Herzog she let him have all Timothy’s very private videotapes. They were like his personal diary and should have been respected in that way."

Dat laatste is natuurlijk maar de vraag. Immers, Timothy Treadwell was duidelijk van plan, zelfs volgens Charlie, die "very private videotapes" te gebruiken voor een film over zichzelf, zijn heldhaftige daden en de beren. In dier voege zijn ze dus duidelijk geen "personal diary", zoals ook blijkt uit het feit dat hij per scène vaak een aantal verschillende takes en shots gebruikte, zoals te doen gebruikelijk voor een filmregisseur, maar niet voor iemand die zijn persoonlijke dagboek aan het maken is.

Vermoedelijk is Charlie niet zozeer boos omdat de "very private videotapes" niet behandeld zijn als een "personal diary", maar omdat het resultaat van de film is, dat het publiek achterblijft met de gedachte dat beren best gevaarlijk kunnen zijn en dat niet iedere beer een Ollie B. Bommel, Paddington Bear of Winnie the Pooh is. Weliswaar zegt Charlie niet dat beren slechts mensen in vermomming zijn, maar stiekem lijkt ook hij toch wel die kant op te neigen. Uit de film blijkt volgens Charlie dat Herzog iets tegen beren heeft en dat al had voordat hij aan zijn film begon. Daarom vindt hij dat Jewel Palovak nooit met Werner Herzog in zee had mogen gaan:

"If I am upset about the aftermath of Tredwells death, I can’t be too angry with Werner Herzog. He just did what he does, but if Jewel really was a protector of bears, she should have looked for a film maker who would have been sympathetic towards them. There were many to choose from."

Hoezo: "There were many to choose from"? Stonden de filmmakers in de rij om een film te maken over Timothy Treadwell? Waarom heeft Jewel dan niet voor een ander gekozen? Hoe het ook zij: Charlie vindt dat Herzog misbruik gemaakt heeft van het aangeboden materiaal. Hij zegt: "Herzog capitalized on these tapes in a big way by making it appear in his movie like Timothy was a nut case with a death-wish."

Dat beeld van Timothy komt uit de film inderdaad naar voren. De vraag is dan natuurlijk op grond waarvan Charlie meent te weten dat Timothy geen naar het suïcidale neigende gek was. Verder vindt Charlie de ideeën van Werner over de natuur maar simpel. Bovendien zijn ze onjuist, volgens Charlie.

Dat Werner Herzog in deze film Timothy Treadwell als een collegafilmmaker afschildert en zijn filosofieën over het maken van films op Timothy en zichzelf loslaat, waardoor het niet alleen een film over een gek en een paar beren is, maar ook over een andere gek en het maken van films, lijkt Charlie Russell te ontgaan. Herzog lijkt zichzelf af en toe te herkennen in Treadwell en daar is hij niet altijd even blij mee. Terecht, natuurlijk.

In 'Grizzly Man' zegt Erik Loomis hierover:

"As for the movie itself, well, it's awful interesting. Of course, being a Herzog movie, it's about Herzog at least as much as Treadwell. Herzog edits the movie to show that Treadwell's views on nature are whacked. Herzog, as he says in his role as narrator, believes that the natural order of nature is "chaos, violence, and murder." That belief is clear in all his films, whether fiction or documentary. Treadwell's friends claim that Herzog edited the movie to make Treadwell look like a nut and to justify Herzog's own views. All of this may be true (in fact, I'm sure of it), but even if Treadwell was more rational and reasonable that he is seen in Grizzly Man, he's still completely offbase on human-environmental relationships and he was still living with grizzly bears for 13 summers. So honestly, how sane could he be?"

Erik zelf is bang voor eekhoorns ("Then I look over and one of them had jumped on the bench right next to me. I got the hell out of there as fast as I could go without looking like I was in terror. The joke is that I am the only environmental historian afraid of nature.") en vogels ("A similar thing happened to me in Costa Rica last month when a white-throated magpie jay landed on the table I was eating at in a popular beach town. Same thing--I threw some money on the table and told my friends to meet me at the truck. And maybe I am the only environmental historian afraid of nature. Lots of environmental historians are what you'd expect environmentalists over the age of 30 to look at--fit white men with closely cropped beards who probably hike every weekend. While I'm not overly unfit and I am most certainly white, I don't have a beard nor do I spend much time in the wilderness.").

Erik zegt hierover:

"But I think all of this is OK because I believe there should be boundaries between humans and other animals. I generally don't think that it's the place of humans, the most destructive animals ever to populate this planet, to get as close to other animals as possible. Has this ever ended well? We have a certain humanness and that's OK. Fear of other animals is a good thing, even if that fear includes squirrels, jays, and most animals who are not my cats. It is protective of both humans and the other animals. After all, you don't see the squirrels trying to get away from their inherent squirrelness to hang around deer. They are squirrels, they know their place, and they don't take risks they don't have to."

Erik zegt nog een heleboel ware dingen ("The place for humans is with other humans. Treadwell didn't belong in Katmai any more than grizzlies belong in Central Park.") en zijn stuk is de moeite van het lezen waard. Ik wil nu echter even terug naar Charlie Russell, u weet wel, die andere berenman (die overigens wel blank is, maar in ieder geval op de foto op zijn website geen baard heeft).

Charlie zegt:

"Most people now see him only the way Herzog skillfully wanted his audience to see him; as an idiot who continually “crossed nature’s line”, what ever that means. Perhaps, in his mind, nature’s line is something behind which bears and other nasty things reside who will inevitably kill you if you go there without a gun. He takes everything Timothy stood for and turned it 180°, the result which he then weaves into his own unsophisticated agenda. The same material in the hands of someone with more ethical intentions and some sensitivity to both man and bear could have made a very different movie."

Waarschijnlijk heeft Charlie zijn baard wel eens laten staan, zullen we maar zeggen. Dan heeft Erik het volgens mij toch beter bekeken. Charlie besluit zijn stuk met:

"As a final observation, Timothy didn’t fit into any pigeon hole. He was not a biologist, or a writer, or, in most everyone’s mind, a legitimate researcher. In our world, where science rules, what he did seemed inane. Judging from the reaction to Herzog’s movie, the one thing that upsets people the most about Timothy, to the point of loathing him, was that he talked to bears in a kind way. In Alaska this type of behavior is unforgivably stupid. If Timothy had spent those thirteen years killing bears and guiding others to do the same, eventually being killed by one, he would have been remembered in Alaska with great admiration. That story would have meant nothing to Herzog because there would have been no lines crossed what-so-ever."

Met andere woorden: Werner Herzog deugt niet en is van meet af aan van plan geweest om Timothy Treadwell en ieder ander die het 'goed met de beren voor heeft', waaronder Charlie Russell, op een lelijke manier te kakken te zetten en te grazen te nemen. Wat lelijk van Werner Herzog. Ik weet nu overigens vrij zeker dat ik deze film bij de 'Goede films' ga zetten.

12-10-2008 16.35 | Door: Arnold Kuijk

Het reactieveld bij dit onderwerp is gesloten. Mocht u nog iets aan de discussie toe te voegen hebben, dan kunt u reageren via reacties@opinieleiders.nl of op het Opinieleidersforum.